معناي ام ابيها

بسمه تعالی

ام ابیها

اُمّ اَبیها کنیه حضرت فاطمه(س)، به معنای «مادرِ پدر خویش». بنابر روایات، پیامبر اکرم(ص)، دخترش را ام ابیها می‌خوانده است.[۱] امام صادق(ع) از پدرش امام باقر(ع) نقل کرده‌ است، ام ابیها کنیه حضرت زهرا(س) بوده است.[۲]

علت نامگذاری به ام ابیها

درباره وجه نامگذاری فاطمه‌(س) به ام ابیها، موارد زیر بیان شده است:

معناي اول :

حسین مظاهری، از مراجع تقلید شیعه، معتقد است همانطور که پیامبر اسلام(ص) خود را مدیون مادرش آمنه می‌دانست، خود را مدیون دخترش فاطمه(س) نیز می‌دانست. ازاین‌رو، آن حضرت به فاطمه(س)، لقب أم‌ ابیها را داد.[۳]

معناي دوم :

گفته شده از آنجا که رفتار پیامبر(ص) نسبت به دخترش، همانند رفتار فرزند نسبت به مادر بود و رفتار فاطمه(س) با پدرش نیز همچون رفتار مادر با فرزند بود، به فاطمه(س)، ام ابیها گفته شده است؛ چنانکه نقل شده است پیامبر(ص) دست فاطمه(س) را می‌بوسید، هنگام سفر آخرین نفر از او خداحافظی می‌کرد و پس از بازگشت از سفر نیز فقط به دیدار او می‌رفت. در مقابل، فاطمه(س) نیز همچون مادر به پیامبر(ص) محبت می‌ورزید، از او نگهداری می‌کرد و زخم‌ها و درد و رنج‌هایش را درمان می‌کرد.[۴]

معناي سوم:

مادر هر چیزی، اصل و ریشه آن است مانند ام الکتاب و ام القری(مکه). ممکن است مراد پیامبر(ص) از این کنیه، این بوده که فاطمه(س)، اصل و اساس درخت نبوت است، فرزندان او، میوه‌اش و شیعیان شاخ و برگ‌های آن هستند.[۵]

معناي چهارم :

از آنجا که همسران پیامبر(ص)، با کنیه «ام المؤمنین» گرامی داشته شدند، برای اینکه گمان نشود که آنها برترین زنان هستند، پیامبر(ص)، فاطمه(س) را ام ابیها خواند تا بفهماند که اگر همسران پیامبر، مادر مؤمنان هستند، فاطمه، مادر پیامبر است.[۶]

نکته :

عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب[۷] و امام کاظم(ع) نیز دخترانی به نام «ام ابیها» داشته‌اند.[۸]

پاورقی :

1.اربلی، کشف الغمه، منشورات الرضی، ج۱، ص۴۳۸.

2. ابن أیوب الباجی المالکی، التعدیل والتجریح، مراکش، ج۳، ص۱۴۹۸-۱۴۹۹؛ أبوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۲۹؛ ابن مغازلی، مناقب علی بن أبی طالب(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۶۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹.

3. مظاهری، فاطمه دختری از آسمان، ۱۳۸۶ش، ص۲۸.

4. رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴.

5. رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴ و ۲۰۵.

6. رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴.

7. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۲۵۳۶پ، ج۲، ص۲۹۲.

8. طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۹ش، ج۱۴، ص۵۹۸۶.